જય શ્રીકૃષ્ણ મિત્રો, આપ સૌ જાણો છો કે વર્તમાન સમયે પિતૃ પક્ષ ચાલી રહ્યો છે જેને શ્રાદ્ધ પક્ષ પણ કહે છે. પિતૃ પક્ષમાં આવતી એકાદશી પણ અતિ અગત્યની હોય છે, અને આજના આ લેખમાં આપણે પિતૃ પક્ષમાં આવતી એ એકાદશીનો મહિમા અને તેની વ્રત કથા જાણવાના છીએ, તો આ લેખને અંત સુધી વાંચવા વિનંતી.
રાજા યુધિષ્ઠિર અને શ્રીકૃષ્ણ વચ્ચે સંવાદ ચાલી રહ્યો હતો.
યુધિષ્ઠિરે શ્રીકૃષ્ણને પૂછ્યું — મધુસૂદન! કૃપા કરીને મને એ બતાવશો કે ભાદરવાના કૃષ્ણપક્ષમાં કઈ એકાદશી હોય છે?
આ પ્રશ્નનો જવાબ આપતા ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ બોલ્યા — રાજન! ભાદરવાના કૃષ્ણપક્ષમાં ‘ઈન્દિરા’ નામની એકાદશી હોય છે. તેના વ્રતના પ્રભાવથી મોટાં-મોટાં પાપોનો નાશ થઈ જાય છે. નીચ યોનિમાં પડી રહેલા પિતૃઓને પણ આ એકાદશી સદ્દગતિ આપનારી છે.
રાજન્! પૂર્વકાળની વાત છે. સત્યયુગમાં ઈન્દ્રસેન નામનો પ્રખ્યાત રાજકુમાર હતો, જે હવે માહિષ્મતીપુરીના રાજા બની ધર્મપૂર્વક પ્રજાનું પાલન કરતા હતા. તેમનો યશ ચારે તરફ ફેલાઈ ચૂક્યો હતો. રાજા ઈન્દ્રસેન ભગવાન વિષ્ણુની ભક્તિમાં તત્પર થઈ ગોવિંદનાં મોક્ષદાયક નામોનો જપ કરતા રહીને સમય પસાર કરતા હતા અને વિધિપૂર્વક અધ્યાત્મતત્ત્વના ચિંતનમાં પરોવાઈ રહેતા હતા.
એક દિવસ રાજા રાજસભામાં સુખપૂર્વક બેઠા હતા, એટલામાં જ દેવર્ષિ નારદ આકાશથી ઊતરીને ત્યાં આવી પહોંચ્યા. તેમને આવેલા જોઈ રાજા હાથ જોડીને ઊભા થઈ ગયા અને વિધિપૂર્વક પૂજન કરીને તેમને આસન પર બેસાડયા, આના પછી તેઓ આ રીતે બોલ્યા — ‘મુનિશ્રેષ્ઠ! આપની કૃપાથી મારી બધી રીતે કુશળતા છે. આજે આપનાં દર્શનથી મારી તમામ યજ્ઞ-ક્રિયાઓ સફળ થઈ ગઈ. દેવર્ષે! આપના આગમનનું કારણ જણાવી મારા પર કૃપા કરો.’
આ સાંભળી નારદજીએ કહ્યું — ‘નૃપશ્રેષ્ઠ! સાંભળો, મારી વાત તમને આશ્ચર્યમાં નાખનારી છે. હું બ્રહ્મલોકથી યમલોકમાં આવ્યો હતો. ત્યાં એક શ્રેષ્ઠ આસન પર બેઠો અને યમરાજે મારી ભક્તિપૂર્વક પૂજા કરી. એ સમયે યમરાજની સભામાં મેં તમારા પિતાને પણ જોયા હતા. તેઓ વ્રતભંગના દોષથી ત્યાં આવ્યા હતા. રાજન્! તેમણે તમને કહેવાને માટે એક સંદેશો આપ્યો છે, તેને સાંભળો. તેમણે કહ્યું છે, ‘દીકરા! મને ‘ઈન્દિરા’ના વ્રતનું પુણ્ય આપીને સ્વર્ગમાં મોકલ.’ તેમનો આ સંદેશો લઈને હું તમારી પાસે આવ્યો છું. રાજન્! પોતાના પિતાને સ્વર્ગલોકની પ્રાપ્તિ કરાવવાને માટે ‘ઈન્દિરા’નું વ્રત કરો.
નારદ મુનિની આ વાત સાંભળી રાજાએ પૂછ્યું — ભગવન્! કૃપા કરીને ‘ઈન્દિરા’નું વ્રત જણાવશો. કયા પક્ષમાં, કઈ તિથિએ અને કઈ વિધિથી તેનું વ્રત કરવું જોઈએ?
એ પછી નારદજીએ કહ્યું — રાજેન્દ્ર! સાંભળો, હું તમને આ વ્રતની શુભકારક વિધિ જણાવું છું. ભાદરવા માસના કૃષ્ણપક્ષમાં દશમીના ઉત્તમ દિવસે શ્રદ્ધાયુક્ત ચિત્તથી સવારે સ્નાન કરવું. પછી બપોરે સ્નાન કરીને એકાગ્રચિત્ત થઈ એક સમય ભોજન કરવું તથા રાત્રે ભૂમિ પર સૂવું. રાત્રિના અંતમાં નિર્મળ પ્રભાત થવાથી એકાદશીના દિવસે દાતણ કરીને મોં ધોવું, આના પછી ભક્તિભાવથી મંત્ર બોલતા રહીને ઉપવાસનો નિયમ લેવો. મંત્ર આ મુજબ છે –
અદ્ય સ્થિત્વા નિરાહાર: સર્વભોગવિવર્જિતઃ ।
શ્વો ભોક્ષ્યે પુણ્ડરીકાક્ષ શરણં મે ભવાચ્યુત ।।
મંત્રનો અર્થ આ મુજબ છે – ‘કમલનયન ભગવાન્ નારાયણ! આજે હું બધા ભોગોથી અલગ થઈ નિરાહાર રહીને કાલે ભોજન કરીશ. અચ્યુત! આપ મને શરણું આપશો.’ આવી રીતે નિયમ કરીને તથા મધ્યાહ્નકાળે પિતૃઓની પ્રસન્નતાને માટે શાલિગ્રામની સન્મુખ વિધિપૂર્વક શ્રાદ્ધ કરવું તથા દક્ષિણાથી બ્રાહ્મણોનો સત્કાર કરીને તેમને ભોજન કરાવવું.
પિતૃઓને આપેલા અન્નમય પિંડને સૂંઘીને વિદ્વાન પુરુષે ગાયને ખવડાવી દેવા. પછી ધૂપ અને ગંધ વગેરેથી ભગવાન હૃષિકેશનું પૂજન કરીને રાત્રે તેમની પાસે જાગરણ કરવું. તે પછી સવારે દ્વાદશીના દિવસે ફરીથી ભક્તિપૂર્વક શ્રીહરિની પૂજા કરવી. તેના પછી બ્રાહ્મણોને ભોજન કરાવીને ભાઈ-બંધુ, પુત્ર વગેરેની સાથે પોતે મૌન થઈ ભોજન કરવું. રાજન્! આ વિધિથી આળસ છોડીને તમે આ ‘ઈન્દિરા’નું વ્રત કરો. આનાથી તમારા પિતૃ ભગવાન વિષ્ણુના વૈકુંઠધામમાં ચાલ્યા જશે.
આટલું કહ્યા પછી ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ કહે છે — રાજન! રાજા ઈન્દ્રસેનને આમ કહીને દેવર્ષિ નારદ અંતર્ધાન થઈ ગયા. રાજાએ તેમની જણાવેલી વિધિથી અંતઃપુરની રાણીઓ, પુત્રો અને સેવકો સાથે એ ઉત્તમ વ્રતનું અનુષ્ઠાન કર્યું. કુંતીનંદન! વ્રત પૂર્ણ થવાથી આકાશમાંથી ફૂલોની વર્ષા થવા લાગી. ઈન્દ્રસેનના પિતા ગરુડ પર આરુઢ થઈને વિષ્ણુધામમાં ચાલ્યા ગયા અને રાજર્ષિ ઈન્દ્રસેન પણ અકંટક રાજ્યનો ઉપભોગ કરીને પોતાના પુત્રને ગાદી પર બેસાડી પોતે સ્વર્ગલોકમાં ગયા. આ રીત મેં તમારી સામે ‘ઈન્દિરા’ વ્રતના માહાત્મ્યનું વર્ણન કર્યું છે. આને વાંચવા અને સાંભળવાથી મનુષ્ય સર્વ પાપોથી મુક્ત થઈ જાય છે.
મિત્રો, અહીં ઈન્દિરા એકાદશીની વ્રત કથા અને તેનું માહાત્મ્ય પૂર્ણ થાય છે. તમે પણ પોતાના પિતૃઓને વૈકુંઠધામની પ્રાપ્તિ કરાવવા સારું આ વ્રત અવશ્ય કરજો. આ લેખ આપને જરૂર પસંદ આવ્યો હશે, તો આને લાઈક અને શેર કરવાનું ભૂલશો નહીં.
