જય શ્રીકૃષ્ણ મિત્રો, આજે જન્માષ્ટમીનો પરમ પવિત્ર દિવસ છે, અને આજના આ લેખમાં આપણે જન્માષ્ટમીની વ્રત કથા વાંચવાના છીએ. મિત્રો, આ કથા ભવિષ્યપુરાણમાં જણાવવામાં આવી છે. તો આવો વધુ સમય ન બગાડતા કથા શરુ કરીએ.
મહર્ષિ વ્યાસ બોલ્યા, “મહાભારતનું યુદ્ધ પૂરું થયું ત્યારે યુધિષ્ઠિર દેવકીનંદન કૃષ્ણને પૂછવા લાગ્યા.”
યુધિષ્ઠિરે પૂછ્યું, “હે ગોવિંદ ! આપના અનુગ્રહથી અમે શત્રુઓને રણમાં હણ્યા. આપના જ પ્રસાદથી અર્જુને કર્ણનો સંહાર કર્યો. આપના જ પ્રસાદથી અમે જેનું મૃત્યુ જ નહોતું એવા અજેય ભિષ્મ પિતામહને જીત્યા. આપની જ કૃપાથી અમે અશક્ય કર્મને કરી નિષ્કંટક રાજ્ય મેળવ્યું અને આપના જ અનુગ્રહથી અમને આચાર, દંડનીતિ, રાજધર્મ અને ક્રિયાવિધિ સર્વે પ્રાપ્ત થયાં. હવે હે અચ્યુત ! હું જન્માષ્ટમી વ્રત વિષે વિસ્તારથી સાંભળવા ઈચ્છું છું. એ વ્રત કયારે ઉત્પન્ન થયું? એનું પુણ્યફળ શું છે? અને એની વિધિ શું છે?”
શ્રીકૃષ્ણ બોલ્યા, “હે રાજન્ ! સાંભળો. એ વ્રતોમાં શ્રેષ્ઠ વ્રત વિષે કહું છું. જેનું ફળ પણ સર્વત્ર પ્રસિદ્ધ છે. રાજવંશમાં ઉત્પન્ન થયેલા દૈત્યોના ભારથી અત્યંત પીડિત પૃથ્વી, પિતામહ બ્રહ્માજીના શરણમાં ગઈ. એટલે પૃથ્વીનો ભાર સમાધિ દ્વારા જાણી સર્વે દેવોસહિત બ્રહ્માજી શ્વેત દ્વીપમાં આવ્યા અને સ્થિર મનથી મારી સ્તુતિ કરવા લાગ્યા.
હું પ્રસન્ન થયો અને એમની સામે પ્રગટ થયો. મને જોઈને તેઓ ભક્તિભાવથી વંદન કરવા લાગ્યા અને બ્રહ્માજીને આગળ કરી પૃથ્વીનો ભાર દૂર કરવાનું મને નિવેદન કર્યું. એ સાંભળી હું વિચારવા લાગ્યો કે પૃથ્વીમાં ક્ષત્રિયો રૂપે ઉદ્ભવેલા દાનવોને કેવી રીતે મારવા. કારણ કે તેઓ સ્વધર્મમાં રત છે અને મહાન બળવાન અને પરાક્રમી છે.
પછી મનમાં નિશ્ચય કરી મેં બ્રહ્માને કહ્યું. “પૂર્વે વસુદેવ અને દેવકીજી પ્રજાની કામનાથી મારી ભક્તિ કરતાં હતાં અને મહાન તપ કરતાં હતાં ત્યારે મેં પ્રસન્ન થઈ એમને વરદાન માગવા કહ્યું. તેમણે કહ્યું “હે દેવ ! આપ પ્રસન્ન થયા હો તો અમને આપના જેવો પુત્ર થાય.” મેં ‘તથાસ્તુ’ એમ પ્રસન્નતાથી કહ્યું. એમની કામના પૂર્ણ કરવા હું એમને ત્યાં અવતરીશ. અપ્સરાઓએ પણ પોતપોતાના અંશથી વ્રજમાં જન્મ લેવો. યોગમાયાએ નંદજીના ઘરે યશોદાના ઉદરે જન્મ લેવો. એટલું કહી હું અંતર્ધાન થઈ ગયો. પછી બ્રહ્માદિ દેવોએ મારા તરફની દિશામાં પ્રણામ કર્યા અને પૃથ્વીને આશ્વાસન આપી સૌ સ્વસ્થાને ગયાં.
પછી હે યુધિષ્ઠિર ! કંસે વસુદેવ સાથે કારાગ્રહમાં રહેલાં દેવકીના છ પુત્રો મારી નાખ્યા, ત્યારે મેં સ્વતેજથી દેવકીના ગર્ભમાં પ્રવેશ કર્યો અને શ્રાવણ વદ આઠમના દિવસે મધ્ય રાત્રિએ જ્યારે સૌ સૂતાં હતાં ત્યારે હું ચતુર્ભુજ સ્વરૂપે પ્રગટ થયો. એ વખતે રોહિણી નક્ષત્ર હતું. સઘળા ગ્રહો શુભ હતા અને મનુષ્યો પ્રસન્ન હતાં. મને જોઈ વસુદેવ પ્રસન્ન થયા. પરંતુ કંસના ભયથી શોકાતુર થયેલા એ હાથ જોડી આદરથી વારંવાર મારી સ્તુતિ કરવા લાગ્યા.
હે ભગવાન! યોગીઓને પણ આ અલૌકિક રૂપનાં દર્શન થતાં નથી. જેના તેજથી આ સૂતિકાગૃહમાં પણ પ્રકાશ થઈ ગયો છે. હે ભગવન્ ! જેણે મારાં બાળકોને મારી નાખ્યાં છે, એવા કંસથી હું ડરું છું. આપ આ અલૌક્કિ રૂપ, જે શંખ, ચક્ર, ગદા, પદ્મ અને કૌસ્તુભથી શોભે છે, મુકુટ, હાર, બાજુબંધ, વલય આદિથી અંકિત છે, જે પીત વસ્ત્રોથી અને નાદ કરતી કાંચન મેખલાથી વિરાજિત છે, જેનાં કમલ જેવાં નેત્ર સ્ફુરે છે, અને જેની પ્રભા શ્યામ અને મરક્ત જેવી સ્વચ્છ અને કોટિસૂર્યો જેવી તેજસ્વી છે, એ રૂપને હે ભગવન્ આપ વિલીન કરી દ્યો.”
શ્રીકૃષ્ણ બોલ્યા, ” હે રાજન્ ! વસુદેવની પ્રાર્થનાથી મેં ચતુર્ભુજ સ્વરૂપનો ત્યાગ કર્યો અને પ્રાકૃત બાળકનું રૂપ ધારણ કર્યું. ‘મને ગોકુળમાં લઈ જાઓ’ અમે મેં વસુદેવને કહ્યું. વસુદેવ મને લઈને ચાલ્યા એટલે મારા પ્રભાવથી બંધ બારણાં આપોઆપ ખુલી ગયાં. મોજાં ઉછાળતી યમુનાએ માર્ગ આપ્યો. વસુદેવ ગોકુળમાં ગયા. અને યશોદાની શય્યામાં મને રાખી એમાં રહેલી કન્યાને લઈ પાછા મથુરામાં સ્વસ્થાને આવ્યા. કન્યાને દેવકીની શય્યામાં મૂકી. ચરણોમાં બેડી નખાઈ ગઈ અને સઘળાં દ્વાર પૂર્વવત્ બંધ થઈ ગયાં.
એટલે કન્યા ઊંચા સ્વરે રૂદન કરવા લાગી. અને રક્ષકો જાગી ગયા. અને દેવકીને પ્રસવ થયો છે એવું કંસને નિવેદન કર્યું. એ સાંભળી ભયથી અત્યંત વ્યાકુળ થયેલો કંસ, શય્યામાંથી ઊઠીને પડતો, આખડતો દેવકીજીના સૂતિકાગૃહમાં ગયો. અને પોતાની રૂદન કરતી બહેન દેવકીનો અનાદર કરીને પેલી કન્યાને પકડી શિલા પર પછાડી. એ કન્યા પણ કંસના હાથમાંથી છટકી આકાશમાં જઈને બોલી, હે મૂર્ખ મને મારવાથી તને શું ફળ મળશે? તારો શત્રુ તો અન્ય જગાએ ઉત્પન્ન થઈ ચૂકયો છે.”
આ સાંભળી કંસ અત્યંત કોપ્યો અને પોતાના સેવકોને બાળકોને મારવાનો આદેશ આપ્યો. તેઓ નગરમાં, ગામમાં, વનમાં, ઉપવનોમાં અને વ્રજમાં જ્યાં બાળકો મળે ત્યાં એમને મારવા લાગ્યા. એક દિવસ બાળકોને મારતી મારતી પુતના ગોકળમાં આવી અને સ્તન આપી મને ધવરાવવા લાગી. મેં એના પ્રાણ શોષી લીધા. પછી મેં તૃણાવર્ત, બકાસુર, અરિષ્ટ, ધેનુકાસુર, કેશી આદિ દૈત્યને હણી મારું પરાક્રમ દર્શાવ્યું. એ પછી મથુરામાં જઈ કુવલયાપીડ હાથી, ચારુણ વગેરે મલ્લ, અને કંસ વગેરે દાનવોને મારી મારાં સ્વજનોને આનંદિત કર્યા. દેવકી-વસુદેવ મને હર્ષથી ભેટયાં. કેસના અન્ય અસુરોને મારી લોકોને નિર્ભય અને સુખી કર્યા. લોકોએ પ્રસન્નતાથી મારી સ્તુતિ કરી અને મારો જન્મોત્સવ ઉજવવાની યાચના કરી. લોકોની ભક્તિ, શ્રદ્ધા અને સ્નેહ જોઈ મેં પ્રસન્ન થઈ મારો જન્મદિવસ કહ્યો અને લોકોએ જે વ્રત કર્યું એનો વિધિ હવે કહું છું :-
જન્માષ્ટમીના દિવસે દાતણ કરી, પવિત્ર જળમાં સ્નાન કરી, શુદ્ધ વસ્ત્ર પહેરી, નિત્ય કર્મ કરી “હે પુંડરીકાક્ષ ! હે અવ્યય ! હું આજે ઉપવાસ કરીશ, કાલે ભોજન કરીશ, આપ મારું શાણ થાઓ” એવો સંકલ્પ કરવો. પછી નિયમ લઈ પૂજાસામગ્રી તૈયાર કરી, ફળ, પુષ્પ વગેરેથી સુંદર મંડપ તૈયાર કરવો. એમાં દ્વાદશ મંત્ર ભણી ષોડશોપચારથી મારી પૂજા કરવી. પછી દેવકી, વસુદેવ, બલદેવ, રોહિણી, નંદ, યશોદા, ગોપીઓ, ગોવાળિયા, ગોકુલ, યમુના, યોગ માયા, સર્વેની મંત્રોસહિત પૂજા કરવી. પછી સુવર્ણની, રજતની, ત્રાંબાની, પિત્તળની, મૃત્તિકાની, કાષ્ઠની, પ્રસ્તરની અથવા અન્ય પ્રકારની મૂર્તિ તૈયાર કરી મારી પૂજા કરવી.
રાત્રીએ જાગરણ કરવું. ગીત, નૃત્ય અને વાદ્યના રવથી મહોત્સવ કરવો. જાતકર્મ, નામકરણ વગેરે સંસ્કાર કરવા. સ્તોત્રનો પાઠ કરવો અને કથા સાંભળવી. પછી બીજે દિવસે બ્રાહ્મણ જમાડી પારણું કરવું.
હે યુધિષ્ઠિર ! આ ઉત્તમ વ્રત કરવાથી સર્વે કામનાઓની પૂર્તિ થાય છે અને અંતે વિષ્ણુલોકની પ્રાપ્તિ થાય છે. જે મૂઢ મનુષ્ય આ વ્રત કરતો નથી એ નરકમાં પડે છે. એટલે પ્રયત્નપૂર્વક આ વ્રત કરવું એટલે પાપરહિત થવાય.
આ વિષયમાં હવે એક પ્રાચીન કથાનક કહું છું.
અંગદેશમાં મિત્રજિત નામે રાજા હતો. એનો પુત્ર સત્યજિત તેજસ્વી અને સદાચારી હતો. એ ધર્મજ્ઞ પ્રજાનું વિધિવત્ પાલન કરતો હતો અને એને આનંદિત રાખતો. પરંતુ પ્રારબ્ધના યોગથી ધર્મિષ્ઠ મિત્રજિત રાજા પાખંડીઓના સહવાસમાં આવ્યો એટલે અધર્મી થયો અને વેદ, શાસ્ત્ર, પુરાણોની નિંદા કરવા લાગ્યો. બ્રાહ્મણોનો અને ધર્મનો દ્વેષ કરવા લાગ્યો.
હે ભરતશ્રેષ્ઠ ! કાળક્રમે એ રાજા મૃત્યુ પામ્યો અને યમદૂતો એને પાશ વડે બાંધી યમરાજાની પાસે લઈ ગયા. પછી પીડા પામતો અને માર ખાતો એ રાજા નરકમાં પડયો. ઘણા વર્ષ નરકનું દુ:ખ વેઠી થોડું પાપ બાકી રહ્યું એટલે એ પિશાચ થયો. ભૂખ અને તરસથી પીડાતો એ પિશાચ મારવાડ અને મેવાડમાં ફરવા લાગ્યો. અને અંતે એક વણિકના શરીરમાં પ્રવેશ્યો અને પુણ્યદાયિની મથુરાપુરીમાં ગયો. ત્યાંના રક્ષકોએ, તાંત્રિકોએ એને વણિકના શરીરમાંથી બહાર કાઢ્યો એટલે એ અરણ્યમાં ઋષિઓના આશ્રમમાં ફરવા લાગ્યો.
જન્માષ્ટમીના દિવસે ઋષિઓએ મહાપૂજા કરી. રાત્રીએ જાગરણ કર્યું અને કીર્તન કર્યા. ભાગ્યવશાત્ આ સઘળું પિશાચે જોયું. અને કથા સાંભળી. એટલે એ જ વખતે એનાં પાપ દૂર થયા. અંતઃકરણ શુદ્ધ થયું અને એ પ્રેતનો દેહ છોડી વિમાનમાં બેઠો. એને મારા દુતો વૈકુંઠમાં લાવ્યા. જન્માષ્ટમીના વ્રતના પ્રભાવથી એ પાપીને સામીપ્ય મુક્તિ અવે દિવ્ય ભોગ મળ્યો.
તત્ત્વજ્ઞાની મુનિઓએ પણ આ વ્રત નિરંતર કરવું એમ પુરાણોમાં કહેલ છે. આ વ્રત કરવાથી સર્વે મનોરથોની સિદ્ધિ થાય છે, સામીપ્ય મુક્તિ મળે છે. એ સર્વે વ્રત્તોમાં ઉત્તમ વ્રત છે. આમ ભવિષ્યપુરાણમાં કહેલી જન્માષ્ટમી વ્રતની કથા પૂર્ણ થઈ.
આ લેખને લાઈક અને શેર જરૂર કરજો, જેથી વધુમાં વધુ લોકો સુધી આ કથા પહોંચી શકે.
નંદ ઘેર આનંદ ભયો જય કન્હૈયા લાલ કી
હાથી ઘોડા પાલખી જય કન્હૈયા લાલ કી
